آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دو گزارش اخیر خود بر نقض تعهدات توسط رژیم تأکید کرده. آخرین گزارش آژانس که پس از سفر گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی به تهران ارائه شده به‌دلیل مجموعه شرایط داخلی و بین‌المللی از اهمیت خاصی برخوردار است. چرا که آمریکا در مسیر فعال کردن مکانیزم ماشه حرکت می‌کند و این وضعیت بر بغرنجی شرایط رژیم افزوده است.
اهمیت گزارشهای اخیر آژانس از این جهت است که ماهیت برنامه هسته‌یی رژیم و وجوه نظامی آن‌که سال‌ها به‌دلیل حاکمیت سیاست مماشات مسکوت گذاشته شده بود، مجدداً به‌یک موضوع چالش برانگیز بین‌المللی تبدیل شده است.
طی ۵سال اخیر گزارشهای نوبه‌یی که آژانس به‌شورای حکام ارائه می‌داد در چارچوب پایبندی رژیم به‌مفاد برجام تنظیم می‌شد، اما از فروردین‌ماه امسال، آژانس تغییر رویه داد و دو گزارش ارائه کرد. یک گزارش به‌روال سالهای اخیر مربوط به‌پایبندی رژیم به‌تعهدات برجامی و گزارش دیگر مربوط به فعالیت‌های اتمی رژیم با ماهیت نظامی و تولید سلاحهای کشتار جمعی یا در واقع در چارچوب پایبندی یا عدم پایبندی بهNPT یا پادمانها.
در گزارش اول آژانس اعلام کرده که رژیم تقریباً ۱۰برابر حد مجاز اورانیوم با غنای بیش از حد مجاز و هم‌چنین بیش از حد مجاز آب سنگین تولید کرده و در نطنز نیز اقدام به‌نصب سانتریفوژهای پیشرفتهٔ غیرمجاز کرده است. این موارد را خود رژیم هم انکار نمی‌کند و ادعایش هم این است که اورانیوم غنی شده و آب سنگین را برای فروش تهیه کرده و سانتریفوژها هم جنبهٔ تحقیقاتی دارند.
اما گزارش دوم مربوط به‌سؤالاتی است که از سال‌ها پیش توسط آژانس مطرح شده، اما رژیم آنها را پاسخ نداده است. از جمله رژیم به‌منشأ اورانیوم غنی شده در سایت تورقوزآباد نزدیک تهران پاسخ نداده است.
گروسی پس از سفر اخیر خود به تهران مطرح کرد که آژانس درخواست بازدید و نمونه‌برداری از دو سایت مشخص را مطرح کرده که بازدید از یکی از این سایتها انجام شده و برای بازدید از گزارش دوم هم توافق شده که در ماه سپتامبر (جاری) انجام بگیرد. رژیم ادعا می‌کرد که با گروسی شرط کرده و به‌توافق رسیده که درخواست بازرسی منحصر به‌همین دو سایت بوده و آژانس بعداً دوباره درخواست بازدید جدیدی مطرح نکند. اما گروسی این ادعا را در وین تکذیب کرد و تأکید نمود که مأموریت و وظیفه او به‌عنوان رئیس دیدبان ملل متحد ایجاب می‌کند که در هر جای جهان که این ظن را داشته باشد که فعالیت غیرقانونی در جهت تولید سلاح اتمی در جریان است، مداخله و نظارت کند.
یک چالش و دغدغهٔ جهانی ۱۸ساله
از سال۱۳۸۱ که مجاهدین و مقاومت ایران برای اولین بار پروژهٔ مخفیانهٔ اتمی رژیم را افشا کردند، برنامهٔ اتمی رژیم به‌صورت یکی از چالشها و نگرانی‌های جامعهٔ بین‌المللی در آمد و همواره این دغدغه وجود داشت که پروژهٔ بمب‌سازی رژیم که مفروض بود به‌طور پنهانی دنبال می‌شود، در چه مرحله‌یی است؟ در سال۲۰۱۱ آژانس ۱۱سؤال روی میز رژیم گذاشت که همه مربوط به فعالیت‌های هسته‌یی بود که منحصراً با برنامهٔ نظامی و بمب‌سازی ارتباط دارد و رژیم هم مستمراً با سیاست دفع‌الوقت و سر دواندن از پاسخ به‌این سؤالها طفره می‌رفت. در سال۲۰۱۵ که برجام امضا شد، با سیاست مماشات که بر کشورهای غربی و مشخصاً آمریکا حاکم بود، این سؤالات مسکوت گذاشته شد و تنها برای خالی نبودن عریضه و حفظ ظاهر قرار شد که خود رژیم از دو سایت مورد نظر آژانس نمونه‌برداری کند و به آژانس تحویل بدهد. اما واقعیت این است که این سؤالها مسکوت گذاشته شد و پرونده برخلاف ادعای رژیم مختومه نشد و در ژوییه ۲۰۱۹ (تابستان گذشته) مجدداً آژانس خواستار بازدید از ۳سایت رژیم شد و هم‌چنین خواستار آن شد که رژیم به۱۱سؤال فوق‌الذکر پاسخ بدهد. رژیم ابتدا بر این باور بود که این هم موجی است مانند موجهای قبلی و می‌تواند آن را با ترفندهای طفره و دفع‌الوقت از سر بگذراند و از جمله می‌گفت ما این پرونده را در برجام بسته‌ایم و دیگر جواب نمی‌دهیم؛ اما پاسخ گروسی در تهران به‌آخوندهای حاکم این بود که برجام مسألهٔ من نیست و من در کادر برجام با شما صحبت نمی‌کنم، بلکه وظیفه و مأموریت من به‌عنوان مدیر آژانس، دیدبانی در سطح جهان است تا کشوری به‌طور مخفیانه به‌سلاح اتمی دست پیدا نکند. به‌خصوص وقتی شورای حکام آژانس در ۱۹ژوئن (۲۹خرداد) امسال شورای حکام قطعنامهٔ شدید‌اللحنی صادر کرد و هشدار داد که اگر پاسخ سؤالات را ندهد موضوع را به‌شورای امنیت ارجاع خواهد داد، رژیم دریافت که داستان این بار چیز دیگری است.
۳سایت مورد نظر آژانس
آژانس علاوه بر پیگیری جواب سؤالات خود، خواستار بازرسی از ۳سایت مشخص است:
- سایتی که در آن هگزافلوراید تولید شده و آزمایشهای چشمهٔ نوترونی که در واقع کاربرد آن ساخت چاشنی بمب اتمی است و رژیم برای از بین بردن مدرک جرم آن را در سال۲۰۰۴ از بین برده است.
- سایتی به‌نام پروژهٔ مریوان که در نزدیکی آباده قرار دارد و در آنجا آزمایشات شدید‌الانفجار انجام شده است. این محل را نیز رژیم در سال۲۰۱۹ منهدم کرده است.
- سایت لویزان شیان که در سال۲۰۰۴ از بین برده است.
از ۳سایت فوق‌الذکر، توجه و حساسیت آژانس روی سایتهای ۱ و ۲ است زیرا بعید می‌داند از سایت سوم (شیان لویزان) که چند نوبت رژیم آن را پاکسازی کرده، هنوز بتواند چیزی به‌دست بیاورد. لذا گاهی تنها صحبت از بازدید دو سایت در میان است.
به‌هرحال این بار رژیم تسلیم شده و به‌بازرسی از دو سایت مورد نظر آژانس تن داده و قول داده است که با بازرسان همکاری کند. روشن است که رژیم هم‌چنان تلاش خواهد کرد با فریبکاری و سردواندن مانع از کار بازرسان شود، اما به‌نظر نمی‌رسد در این زمینه چندان میدان مانوری داشته باشد. زیرا اولاً نیرو و مقاومتی در صحنه است که هم‌چون سالهای گذشته ترفندها و پنهان‌کاریهای رژیم را افشا می‌کند. ثانیاً تعادل‌قوای بین‌المللی به‌کلی متفاوت از سال۲۰۱۵ و امضای برجام است. بنابراین رژیم سخت‌تر از همیشه در تلهٔ اتمی گیر افتاده است. نه می‌تواند به‌کلی دندان اتمی را بکشد و تسلیم خواسته‌های آژانس و در واقع جامعهٔ بین‌المللی شود و دست از سودای اتمی و آنچه آن را تضمین استراتژیک بقای خود می‌داند دست بردارد و نه می‌تواند از خواست آژانس سرپیچی کند، چون بلافاصله با بازگشت ۶قطعنامهٔ شورای امنیت و بلافاصله پس از آن با مکانیسم ماشه که مصرانه از جانب آمریکا دنبال می‌شود روبه‌رو خواهد شد؛ ضمن آن‌که در این جریان اروپا را هم که به‌هر حال در رابطه با فعال شدن مکانیسم ماشه به‌عنوان حائل عمل می‌کند را از دست خواهد داد و اروپا خواه ناخواه در کنار آمریکا قرار خواهد گرفت. دوراهی خطرناکی که هر دو به‌یک نتیجه و یک مقصد منتهی می‌شوند.
